Cylchgronau Cymru

CYMRY AC ADDYSG AMERICA GAN BOB OWEN III YN sgil Cymdeithas Taenu'r Efengyl mewn Gwledydd Tramor (SPG), a'r Gymdeithas er Hyrwyddo Gwybodaeth Gristion- ogol (SPCK), y dechreuwyd o ddifrif geisio chwyldroi addysg yn yr Unol Daleithiau. Serch bod yr Annibynwyr, y Bedyddwyr a'r Crynwyr wedi gwladychu yno ers ugeiniau a deugeiniau o flynyddoedd, a mwy, cyn cyfnod y mudiadau uchod, eiddil iawn oedd eu cyfraniadau at addysg, oherwydd, fel y mynegwyd yn fy ysgrifau blaenorol, i'r Llywodraeth yn Westminstr roddi pob atalfa ar ffordd cyn- nydd a gwybodaeth. Cafodd y sectau uchod hwyl led dda ar sefydlu achosion iddynt eu hunain, ond cedwid llygaid eryraidd arnynt, rhag achosi un dim a fyddai'n milwrio yn erbyn Eglwys Loegr, a rhag tanseilio ffyrdd Lloegr o fyw. Oherwydd y deffroad amlwg ymysg awdurdodau'r Eglwys Wladol ynglyn â chrefydd ac addysg o gylch y flwyddyn 1700, gwellhaodd pethau yn ddirfawr. Nid oes angen ymdroi, bellach, i sôn am yr SPG na'r SPCK, gan i Thomas Shankland ddadanhuddo wmbredd ar eu hanes mewn cyfres o ysgrifau gwerthfawr yn Seren Gomer, o gylch 1902- 05; ac mewn rhifyn o Drafodion Cymdeithas y Cymmrodorion tua'r un adeg. Erbyn hyn, ceir traethawd M.A. Mary Clement mewn preint, o dan y teitl, Correspondence and Minutes of the S.P.C.K. relating to Wales, 1699-1740, a thraethodd fy nghyfaill Alun Thomas, rheithor Llangollen, yn rhagorol ar gyfraniad yr SPG yn America, mewn rhai o Drafodion Cymdeithasau Hanes yr Unol Daleithiau. Cefais innau gyfle euraid i gyfeirio at y mud- iad hwn yn America yn Y Cyfarwyddwr, pan oedd o dan olygiaeth Dyfnallt. Digwydd fod gennyf yn fy meddiant lyfr prin a gwerthfawr, a rydd oleuni ar daeniad egwyddorion Eglwys Loegr yn America, o ddechreuad ein trefedigaethau hyd 1728, a sonia am fudiad nad anturiodd yr un Cymro, na dysgedig nac annysgedig, grybwyH amdano yn ein llyfrau hanes. Ei deitl yw: